قرآن کریم
علوم قرآني چيست؟
قرآن یگانه کتاب آسمانی است که از آغاز نزول تا کنون و برای همیشه سلامت و اصالت خویش را حفظ نموده و خواهد نمود. بحث و مطالعه در این کتاب آسمانی یک ضرورت انکار ناپذیر برای هر مسلمان است.
بحثهایی كه برای شناخت قرآن و پی بردن به شئون مختلف آن است را علوم قرآنی می‌نامند و بطور کلی به دو دسته تقسیم میگردند:
- علومی که در رابطه با قرآناند؛ این علوم جویای کسب اطلاعاتی درباره خود قرآن کریم است و بیانگر مباحثی نظیر اینکه قرآن چگونه و در چه زماني و به چه کیفیتی نازل و در طی چه مراحلی به شکل فعلی در آمده، میباشد.
- علومی که برگرفته از قرآناند؛ این علوم شامل مباحثی است که از درون قرآن کریم گرفته شده است مثل مباحثي مانند محكم و متشابه، ناسخ و منسوخ و در كل مباحثي كه از درون قرآن گرفته شده‌اند.
چرا علوم قرآنی را یاد بگیریم؟
در حقيقت نسبت علوم قرآني به تفسير مثل دانستن فرمول براي حل معادلات رياضي است. شخصي كه مي‌خواهد قرآن را تفسير كند بايد علوم قرآني را بداند.
به عبارت دیگر مطالبی که در علوم قرآنی مطرح می‌شوند حالت زیربنایی برای تفسیر دارند و بدون آن تفسیر معنا نمی‌یابد.
چرا که تا یک مفسر شرایط نزول قرآن، حقانیت و معجزه بودن قرآن، نحوه ارتباط آیات قرآن با یکدیگر، نحوه ارتباط روایات معصومین علیهم السلام با آیات قرآن، تاریخ تفسیر، تحریف یا عدم تحریف قرآن و بسیاری دیگر از مطالب مرتبط با قرآن را نداند چگونه می‌خواهد آن را تفسیر کند؟ لذا می‌بینیم بسیاری از مفسران قبل از نوشتن تفسير ابتدا در مقدمه تفسیرشان به بعضي از مباحث علوم قرآني مي‌پردازند و نظر خود را اثبات نموده و سپس به نگارش تفسیر می‌پردازند.
با توجه به مطالب ذکر شده، ضرورت مطالعه و بررسی مباحث علوم قرآنی و جایگاه مهم آن در فهم قرآن کریم معلوم شد. بر این اساس از دیر هنگام یعنی پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیشگامان بزرگی در حوزه علوم قرآن و تفسیر ظهور نمودند؛ از میان صحابه شخصیتی چون علی علیه السلام گوی سبقت را از دیگران ربوده است. جلال الدین سیوطی در این باره نوشته است: «در میان خلفا کسی که بیشترین مطلب را در زمینه تفسیر قرآن روایت کرده علی بن ابیطالب است. در حالى كه روايت از سه خليفه ديگر نادر است» .
دوره تدوین مباحث قرآنی از قرن دوم هجری آغاز شد؛ اولین کسی که بحث درباره قرآن را آغاز کرد «يحيي بن يَعمُر» شاگرد ممتاز «ابوالأسود دوئلي» بود. «ابوالأسود دوئلي» از شاگردان اميرالمؤمنين علیه السلام و از اشخاصی است که در زمينه مباحث صرف و نحو و ادبيات عرب متخصص بوده و قرآن را اعرابگذاري نموده‌است. چرا که قرآن اوليه اعراب و نقطه نداشت و نقطه و اعراب اوليه توسط او پايه‌گذاري شد.
پس از يحیي بن يعمر در دوران‌هاي مختلف كتاب‌هاي متعددی در زمينه علوم قرآني تألیف گردید كه در میان آنها، به معرفی چهار كتاب معروف اشاره می‌کنیم:
- ▪️ کتاب «البرهان في علوم القرآن» تألیف «بدرالدين زركشي» (م ۷۹۴) در ۴ جلد.
▪️ کتاب «الإتقان في علوم القرآن» تألیف «جلال الدين سيوطي»(م ۹۴۴) در ۲ جلد.
▪️ کتاب «البيان» تألیف «آيت الله سید ابوالقاسم خويي (ره)» (م ۱۳۷۱) در یک جلد.
▪️ کتاب «التمهيد فی علوم القرآن» تألیف «آيت الله محمد هادی معرفت (ره)» (م ۱۴۲۸)در ۶ جلد
