نزول قرآن کریم
در رابطه با اينكه قرآن كريم چگونه نازل شده است، در قرآن كريم دو دسته آيات مشاهده می‌شوند:
دسته اول: آياتي هستند كه از آنها نزول تمام قرآن بصورت يكجا و يك مرتبه نازل شده است كه اين آيات عبارتند از:
- • إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (ما آن را در شب قدر نازل كرديم)
• إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ… (به راستى ما آن را در شبى پربركت نازل كرديم…)
• شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ … (ماه رمضان كه قرآن در آن نازل شده…)
آنچه از این آیات فهمیده می‌شود این است که قرآن بصورت یکجا و در شب قدر که شب مبارکی است و در ماه مبارک رمضان نیز قرار دارد نازل شده است.
دسته دوم؛ آياتي هستند كه از آنها نزول قرآن نه بصورت يكجا بلكه بصورت پراكنده و قطعه قطعه فهميده مي‌شود. كه شامل دو آيه مي‌شود:
- • وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ لَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْءَانُ جُمْلََةً وَاحِدَةً …
(و كسانى كه كافر شدند، گفتند: «چرا قرآن يك جا بر او نازل نشده است؟)
- • وَ قُرْءَانًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلىَ النَّاسِ عَلىَ مُكْثٍ وَ نَزَّلْنَاهُ تَنزِيلًا
و قرآنى [با عظمت را] بخش بخش [بر تو] نازل كرديم تا آن را به آرامى بر مردم بخوانى، و آن را به تدريج نازل كرديم.
آنچه از این دو آیه فهمیده می‌شود این است که قرآن بصورت بخش بخش و مجزا از یکدیگر نازل شده و با توجه به اینکه نزول تورات و انجیل بصورت دفعی بوده کافران همین یکجا نازل نشدن را بهانه‌ای برای نپذیرفتن آن قرار داده بودند که خداوند متعال برای دفع این شبهه، یکی از فلسفه‌های نزول تدریجی قرآن ـ که همان تثبیت قلب مبارک پیامبر صلی الله علیه و اله باشد را ـ بیان می‌کند.
ظاهر این دو دسته از آیات با همدیگر معارض است چرا که در یکی بحث از نزول یکپارچگی قرآن در یک شب مطرح شده و در دیگری سخن از مجزا و بخش بخش نازل شدن آن.
مفسران و قرآن پژوهان برای حل این تعارض چنین بیان داشته‌اند که قرآن کریم دو نزول داشته و در هر دسته از این آیات خداوند متعال از یکی از این نزول‌ها سخن به میان آورده است. یکی نزول دفعی و دیگری نزول تدریجی.
قرآن در طول بیست و سه سال نبوت پیامبر صلی الله علیه و آله و در شرایط و موقعیت‌های گوناگون توسط فرشته وحی ـ جبرئیل علیه السلام ـ بر قلب مبارک آن حضرت نازل می‌شده و آن حضرت آیات نازل شده را به محض نزول بر مردم می‌خوانده‌اند. اما در مورد نحوه و کیفیت نزول دفعی چگونه بوده است چند نظریه بیان شده که به اختصار به آنها اشاره می‌کنیم:
- نظر اول: تمامي قرآن با همين الفاظ بر قلب مبارك پيامبرصلی الله علیه و آله در شب قدر نازل شده است و سپس در طي بيست و سه سال به صورت تدريجي همان آيات نازل شده‌اند.
- نظر دوم: قرآن در شب قدر از آسمان هفتم به آسمان چهارم در مكاني به نام « بيت المعمور» نازل شده و سپس از آنجا در طي بيست و سه سال بر پيامبر گرامي اسلام(ص) نازل گشته‌است. مستند اين نظر، روایات وارده در این باب است.
- نظر سوم: در هر شب قدر از هر سال به همان ميزان كه قرار بوده‌است در همان سال به صورت تدريجي نازل شود، به صورت دفعي نازل شده‌است. (بنابراين نظريه، « انا انزلناه في ليلة القدر» يعني در بيست و سه شب قدر گرچه شب قدر را به صورت مفرد آورده است).
- نظر چهارم: نظري است كه علامه طباطبايي(ره) در تفسير الميزان بيان نموده‌اند و فرموده‌اند همانگونه كه ما يك جسم داريم و يك روح، قرآن کریم هم یک لفظي دارد و يك واقعيت و حقيقتي ماوراي اين الفاظ. مثل احساس تشنگي و بيان اين احساس در قالب الفاظ و كلمات. علامه طباطبایی(ره) مي‌فرمايند در شب قدر، حقيقت قرآن به يك باره بر قلب مبارك پيامبر(ص) نازل شد سپس در طي بيست و سه سال به صورت الفاظ درآمده و به صورت تدريجي نازل مي‌شده است.
تذکر ۲ نکته:
نکته اول؛ در استعمال واژه “نزول” در قرآن کریم به این دو آیه نگاه کنید:
• «وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا» اين آيه در رابطه با نزول باران است يعني تعبير «أَنزَلْنَا» در رابطه با باران به كار رفته است. و در جاي ديگر همين واژه را درمورد قرآن به كار برده مي‌فرمايد: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» و مي‌دانيم كه «نزول» يعني از بالا به پايين آمدن.
آيت الله جوادي آملي مي‌فرمايند بين نزول قرآن و نزول باران، تفاوت است هرچند براي هر دو، تعبير نزول به كار رفته‌است. تعبير «أَنزَلْنَا» در رابطه با باران به معنای «انداختن» است. يعني از بالا به پايين بيافتد و ديگر در بالا وجود نداشته باشد. ولي این تعبیر در رابطه با قرآن به معنای «آويختن» است، نه انداختن، يعني قرآن مانند طنابي است كه يك سر آن در دست خدا و سر دیگرش پایین انداخته شده است تا مر دم محکم آن را بگيرند و از چاه دنيا بيرون بیایند و این معنای تمسك به قرآن است که هرچه بيشتر از این طناب بالا بياييم، به حقيقيت قرآن نزديكتر مي‌شويم.
مؤید این نظر، سخن حضرت رسول صلی الله علیه و آله است که مي‌فرمايند: القرآن حبلٌ ممدودٌ من السماء؛ قرآن طناب كشيده شده‌اي است از آسمان.
نکته دوم؛ در رابطه با واژه «نزول» در قرآن، هر جا از باب « إفعال» به كار رفته باشد، منظور نزول دفعي است، مانند: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» و هر جا از باب « تفعيل» به كار رفته باشد، منظور نزول تدريجي است مانند: «وَ قُرْءَانًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلىَ النَّاسِ عَلىَ مُكْثٍ وَ نَزَّلْنَاهُ تَنزِيلًا».
ادامه دارد…
قسمت سوم : شأن نزول
